Tranh cát động là gì

Ở Việt Nam khi nhắc đến tranh cát, mặc nhiên người ta thười nghĩ tới loại hình tranh cát tĩnh mà các cơ sở như Ý Lan, Quỳnh Vy… đang thực hiện và kinh doanh .
Vì sao lại có tên là Tranh cát tĩnh ? cũng nên sơ lược về loại hình nghệ thuật này. Trên thế giới tranh cát  đã từng tồn tại ở nhiều nền văn minh và nhiều quốc gia từ cổ chí kim. Khởi thuỷ Tranh cát tĩnh ra đời nhằm mục đích phục vụ chữa bệnh và một số nghi thức tôn giáo. Trải qua cùng năm tháng, thế giới thay đổi, phương tiện giao thông đã giúp cho việc di chuyển từ nước này sang nước khác dễ dàng thuận tiện hơn, kéo theo sự giao thoa văn hoá giữa các nền văn minh cũng diễn ra. Trong các chuyến du lịch, công tác du khách có được những  trải nghiệm về đất nước, con người,  các phong tục tập quán ở khắp nơi trên thế giới. Điều này đã tạo ra một thị trường mới : Kinh doanh du lịch - Ngành công nghiệp không khói . Để  thu hút du khách, ngành du lịch bản địa không ngừng tìm tòi giới thiệu  những nét đặc sắc về văn hoá của đất nước mình trong đó những quốc gia có loại hình Tranh cát được họ quảng bá và mau chóng trở thành một sản phẩm độc đáo được thương mại hoá . Trong hành lý khứ hồi của khách du lịch những tác phẩm Tranh cát với sự lạ lẫm về phong cách và chất liệu đã có điều kiện phát tán đi khắp thế giới.
Từ những hạt cát  mộc mạc, gần gũi và thân quen , qua các khâu thu gom, xử lí phân loại, cát được người thực hiện dùng những dụng cụ chuyên dụng rắc, rải, đổ từng lớp vào trong các chai lọ, bình thuỷ tinh thành những bức tranh theo nhiều chủ đề từ những hình ảnh có sẵn  một cách hết sức tỉ mỉ chính xác , khi sản phẩm hoàn thành người ta lèn chặt và niêm phong cố định chúng lại . Như vậy một tác phẩm Tranh cát tĩnh đã sẵn sàng để trưng bày hoặc mua bán.
 

Để thực hiện công việc tạo ra một tác phẩm tranh cát tĩnh đòi hỏi người thợ (hoặc nghệ nhân) phải có Tính kiên trì, sự khoé léo, óc thẩm mĩ và năng khiếu hội hoạ, việc truyền tải nội dung từ một tác phẩm nhiếp ảnh hay tranh vẽ thành một tác phẩm Tranh cát tĩnh người thực hiện phải dựa trên nguyên bản từ đó nghiên cứu, phác thảo “tái cấu trúc” lại tác phẩm từ bố cục đường nét và màu sắc để chuyển thể chúng sang một phương thức hình thái khác, tạo cho tác phẩm một diện mạo mới, một cuộc sống mới trên nền tảng của tác phẩm gốc. Chính việc  “photocopy” và sản xuất hàng loạt  mà Tranh cát tĩnh mất đi phần nào tính chất của một tác phẩm đúng nghĩa. Tuy nhiên không thể phủ nhận những đóng góp của dòng tranh này trong việc làm tăng thêm tính đa dạng phong phú cho nghệ thuật hội hoạ hiện nay nói chung.
Khi Việt Nam thực hiện đổi mới , nền kinh tế đang tiệm cận đạt đến sự hội nhập toàn cầu , hệ thống thông tin liên lạc được nâng cấp và phát triển, mạng  internet có mặt ở khắp mọi nơi, nhờ vậy thông tin được lưu truyền và phát tán với tốc độ chóng mặt. Bằng việc xuất hiện videoclip trình diễn Tranh cát động của cô gái người Nga Kseniya Simonova đã đoạn giải trong cuộc thi Ukraine's Got Talent năm 2009, khi vào đến Việt Nam videoclip đã gây ấn tượng với đông đảo cư dân mạng . Trong số khán thính giả ấy có những người bị loại hình độc đáo mới lạ này mê hoặc. Chúng ta thử tìm hiểu xem như thế nào và tại sao?
Đầu tiên ta tìm hiểu về bộ đạo cụ này
Đó là một hộp đèn có khung dày khoảng 15 đến 20 cm , bên trong có lắp đặt đèn chiếu sáng, đáy hộp được cố định và làm kín  cho ánh sáng tập chung hắt lên tấm mặt là tấm mica + kiếng  đã được xử lý và tản đều . Hộp tranh cát  được những người chơi bộ môn này ở Việt Nam thiết kế chế tạo để phù hợp với đặc thù và điều kiện , sở thích của mỗi người. Với những “cát thủ” phải chạy show ra Bắc vào Nam liên tục  thì việc chế tạo một bộ đạo cụ gọn nhẹ, bền chắc , tiện ích là việc mà họ  đều đã mất khá nhiều thời gian và tiền của cho công việc này . Ngoài những chi tiết nói trên, việc định hình để mặt hộp vẽ có kích thước tương thích với tỷ lệ hiển thị màn hình theo hệ số 16:9 hoặc 4:3 Là một kinh nghiệm không dễ quên.
 

 Với tranh sơn dầu (oil painting) thì khung, giá bạt bố, cọ , sơn dầu… là những chất liệu để tạo lên tác phẩm. Với Tranh các động chất liệu chính để làm lên chuyện chính là cát + nhạc + ánh sáng . Không có cát thì không có nghệ thuật Tranh cát động, không có nhạc  thì tranh cát nhợt nhạt kém hấp dẫn.
Cát trong Tranh cát động cũng là loại cát được lấy từ tự nhiên, sau đó nó được  rửa sạch, phơi khô, rang, sấy rồi dùng rây, sàng kỹ là cát có thể sử dụng được. Tùy vào nội dung bài diễn cát sử dụng hạt to hoặc nhỏ có thể khác nhau, khi thể hiện những hình ảnh mang tính cách điệu, hạt cát to đều sẽ giúp người vẽ thực hiện các thao tác  dễ dàng hơn. Với bài diễn cần thể hiện những hình ảnh chi tiết hoặc logo hay các thông điệp gồm các ký tự thì loại cát mịn sẽ cho hiệu quả hơn.
Nhạc nền cho tranh cát động là một phần rất quan trọng trong bộ môn nghệ thuật này
Tùy thuộc  vào nội dung bài diễn mà Tiết tấu, nhịp điệu và thời lượng  bản nhạc có khi phải điều chỉnh cắt cúp cho phù hợp. Sự kết hợp giữa hình họa, âm nhạc, động tác của người diễn phải có sự liên hệ mật thiết thì tác phẩm tranh cát động mới thành công và ghi được ấn tượng cho người xem.
 

Với đôi bàn tay người diễn phải thể hiện tốt nhất và làm chủ các kỹ năng như : Rắc, rải, di, Gạt, chấm…Trên nền cát để tạo ra những hình họa có tính chuyển động theo kịch bản đã được biên tập trước để dẫn dắt khán giả theo dõi một  thông điệp, một câu chuyện. Trong tranh cát động do đặc thù trình diễn đòi hỏi phải thể hiện nhanh nên hình họa được cách điệu và tối giản đôi khi mang tính ước lệ. Tùy vào nội dung tiết mục diễn bản nhạc sẽ có giai điệu tiết tấu nhanh, chậm hoặc cao trào người diễn cũng  phải thể hiện hình họa và chuyển động cơ thể tương ứng.
Ra đời trong bối cảnh xã hội phát triển có sự kết hợp giữa kỹ thuật, mỹ thuật - giữa hội họa và âm nhạc, ngoài ra ngôn ngữ cơ thể vẻ biểu cảm trên khuôn mặt của người diễn cũng góp phần tạo nên một tác phẩm Tranh cát động thành công vì vậy người biểu diễn  vừa là một họa sỹ đồng thời là một nghệ sỹ đúng nghĩa.